Οι άνθρωποι είναι κοινωνικά όντα, και δεν υπάρχει ανθρώπινη δραστηριότητα που να μην εξαρτάται από μια σχέση. Ανεξάρτητα από το πού ζει κανείς, από μικρή ηλικία μέχρι το θάνατο περιβάλλεται από ανθρώπους, και η ζωή του εμπλουτίζεται από κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και ανθρώπινες σχέσεις. Οι ανθρώπινεςσχέσεις επηρεάζουν την ικανοποίηση και την ευημερία μας και ακόμη περισσότερο, αποτελούν βασικό παράγοντα για την ειρήνη και την ευτυχία στη σύγχρονη κοινωνία. Οι σχέσεις μπορούν να ενισχυθούν ή να παρεμποδιστούν από τις διάφορες μορφές γλώσσας και επικοινωνίας. Δυστυχώς, πολλές φορές το στυλ επικοινωνίας μας εμποδίζει να συνδεθούμε αληθινά και οι προσπάθειες να σχετιστούμε μεταξύ μας με συμπόνια παρεμποδίζονται από μια γλώσσα που οδηγεί σε άμυνα, ενοχή, επίθεση ή ταπείνωση. Η κατηγορία, η κριτική, η επικριτικότητα και η σύγκριση είναι τα κύρια εμπόδια της υγιούς και ενσυναισθητικής επικοινωνίας. Παρ’ όλα αυτά, η NVC μας δίνει τα εργαλεία για να μάθουμε πώς να εκφραζόμαστε και να ακούμε τους άλλους. Όλοι έχουμε χτίσει μοτίβα επικοινωνίας, και συχνά όταν μιλάμε δεν έχουμε πλήρη επίγνωση του τι πραγματικά θέλουμε να πούμε ή πώς τα λόγια μας μπορούν να επηρεάσουν τον άλλον. Μέσω της NVC μαθαίνουμε να δίνουμε συνειδητές απαντήσεις βασισμένες σε αυτό που αντιλαμβανόμαστε, νιώθουμε και θέλουμε.

Η NVC έχει δύο κύρια μέρη:

1. Να εκφραζόμαστε με ειλικρίνεια
2. Να συναισθανόμαστε το τι λέει ο άλλος

Έτσι, πρόκειται τόσο για το να μάθουμε να εκφράζουμε τον εαυτό μας όσο και για το να μάθουμε να ακούμε και να λαμβάνουμε με ενσυναίσθηση αυτό που μας λέει ο άλλος. Όπως λέει ο Rosenberg: «οδηγούμαστε να εκφράζουμε τον εαυτό μας με ειλικρίνεια και σαφήνεια, ενώ ταυτόχρονα δίνουμε στους άλλους σεβασμό και ενσυναίσθηση».

Η NVC προωθεί τη βαθιά ακρόαση, το σεβασμό και την ενσυναίσθηση και γεννά μια αμοιβαία επιθυμία να προσφέρουμε από καρδιάς” (Rosenberg, M. 2015). Χρησιμοποιώντας τις αρχές της, μπορούμε να συνδεθούμε μεταξύ μας με έναν πιο υγιή τρόπο, επιτρέποντας στη συμπόνια μας να εκδηλωθεί. Στην έκφραση του εαυτού μας και την ακρόαση των άλλων, εστιάζουμε σε τέσσερις τομείς: τι παρατηρούμε, τι νιώθουμε, τι χρειαζόμαστε και τι ζητάμε για να εμπλουτίσουμε τη ζωή μας.

1. Παρατηρήσεις
2. Συναισθήματα
3. Ανάγκες
4. Αιτήματα

Ο Ινδός φιλόσοφος J. Krishnamurti είπε ότι η παρατήρηση χωρίς κριτική είναι η υψηλότερη μορφή ανθρώπινης νοημοσύνης. Τείνουμε να αναμειγνύουμε την παρατήρηση με την αξιολόγηση ή την κρίση. Σημαίνει απλά να παρατηρούμε τι βλέπουμε, ακούμε, αγγίζουμε, τι επηρεάζει την αίσθηση ευημερίας μας, χωρίς να κάνουμε καμία κριτική ή χαρακτηρισμό. Για παράδειγμα: Βλέπω κάλτσες στο πάτωμα (μια παρατήρηση) ή Το δωμάτιο είναι ακατάστατο γιατι οι κάλτσες είναι στο πάτωμα (αξιολόγηση). Αν κάνουμε αξιολόγηση αντί για παρατήρηση, οι άλλοι δεν θα ακούσουν πραγματικά τι λέμε, πιθανότατα θα ακούσουν κριτική και θα αντισταθούν στο μήνυμά μας, ίσως ακόμη και να γίνουν αμυντικοί. Στην NVC, ο Rosenberg μας δίνει έναν πίνακα που μας βοηθά να κάνουμε τη διάκριση μεταξύ παρατήρησης και αξιολόγησης. Δείτε την εικόνα παρακάτω για περισσότερες λεπτομέρειες.

! Σημαντικό: Διάκρινε μεταξύ συναισθημάτων και σκέψεων!

Εικόνα από Rosenberg, M. (2015) Non–violent Communication, chapter 3.

Η ανάπτυξη αυτεπίγνωσης είναι βασικό συστατικό για την ακριβή έκφραση των συναισθημάτων μας. Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να μπορώ να αναγνωρίσω τι νιώθω για να μπορέσω να το εκφράσω δυνατά με σαφή τρόπο. Ο διαλογισμός, ο αναστοχασμός και η αναγνώριση των συναισθημάτων μας είναι απαραίτητα βήματα. Επίσης, εξίσου χρήσιμο είναι να χτίσουμε ένα λεξιλόγιο συναισθημάτων. Πολλοί από εμάς έχουμε την τάση να λέμε “Νιώθω ότι… (δεν είμαι αρκετά καλός)…”. Όποτε η λέξη “νιώθω” ακολουθείται από “ότι”, δεν εκφράζουμε συναίσθημα, αλλά μάλλον μια γνώμη ή σκέψη. Στο ακόλουθο παράδειγμα: “Νιώθω ότι δεν με ακούς”, “Νιώθω σαν να μη νοιάζεσαι”. Το συναίσθημα δεν εκφράζεται και ο ακροατής πιθανότατα θα ακούσει κριτική και θα γίνει αμυντικός. Έτσι το μήνυμα δεν έχει φτάσει στον ακροατή, και τα δύο μέρη θα νιώσουν απογοητευμένα και παρεξηγημένα.

! Important: Distinguish between feelings and thoughts!

Είναι σημαντικό να μάθουμε να βλέπουμε τις συμπεριφορές των άλλων ως ερέθισμα, αλλά ποτέ ως αιτία των συναισθημάτων μας. Κανείς δεν έχει εξουσία πάνω στα συναισθήματά μας, εκτός από εμάς, είναι υποκειμενικές αντιδράσεις βασισμένες σε αυτό που επιλέγουμε να εκλάβουμε από αυτά που λένε ή κάνουν οι άλλοι, το νόημα που δίνουμε στα λόγια και τις πράξεις τους καθώς και τις ανάγκες και προσδοκίες μας εκείνη τη στιγμή. Τα συναισθήματά μας είναι στα χέρια μας, και το να συνειδητοποιούμε τις σκέψεις πίσω από αυτά μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τις αντιδράσεις μας αλλά και να τις δουλέψουμε επιλέγοντας τι θέλουμε να εκφράσουμε – από τον ώριμο συνειδητό εαυτό μας. Με τον ίδιο τρόπο, αυτό που λέει ή κάνει το άλλο άτομο είναι αντανάκλαση των συναισθημάτων και αναγκών του, και όχι της συμπεριφοράς μας. Η NVC δείχνει ότι, μπροστά σε ένα αρνητικό μήνυμα – έχουμε τέσσερις επιλογές ως προς το πώς να το λάβουμε:

1. Κατηγορώντας τον εαυτό μας – μπορούμε να πάρουμε τα σχόλιά τους προσωπικά, ακούγοντας κατηγορία και κριτική που θα οδηγήσει σε συναισθήματα ενοχής, ντροπής ή λύπης και θα επηρεάσει την αυτοεκτίμησή μας. Σημαίνει ότι αποδεχόμαστε την κρίση τους και κατηγορούμε τον εαυτό μας.
2. Κατηγορώντας τον άλλον – οδηγεί σε θυμό και αμυντική συμπεριφορά.
3. Συναισθανόμενοι τις ανάγκες και τα συναισθήματά μας – μπορούμε να παρατηρήσουμε τα συναισθήματα πόνου που προέρχονται από τις προσπάθειές μας να αναγνωριστούμε, να εγκριθούμε, να μας συμπαθήσουν κλπ.
4. Συναισθανόμενοι τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων – δεν είναι το ίδιο με το να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για τα συναισθήματά τους, αλλά μάλλον προσπαθώντας να ακούσουμε τι προσπαθούν να πουν, και ποιες είναι οι ανέκφραστες ανάγκες και συναισθήματά τους.

Κάποια συνηθισμένα γλωσσικά μοτίβα μας επιτρέπουν να αποφεύγουμε την ανάληψη ευθύνης για τα συναισθήματά μας. Για παράδειγμα, τείνουμε να λέμε “Νιώθω πληγωμένος επειδή δεν θυμήθηκες τα γενέθλιά μου” ή “Με κάνεις να θυμώνω”. Χρησιμοποιώντας τέτοιες εκφράσεις, τοποθετούμε την ευθύνη των συναισθημάτων μας στα λόγια και τις πράξεις του άλλου. Χρησιμοποιώντας τις αρχές της NVC, ένας πιο ακριβής και υγιής τρόπος να εκφραστούμε θα ήταν: “Νιώθω θυμωμένος που δεν έκανες κανένα σχέδιο για τα γενέθλιά μου επειδή χρειάζομαι να νιώσω ότι γιορτάζομαι και να καταλάβω ότι είμαι σημαντικός για σένα”..

Ανάλογα με το πώς εκφραζόμαστε, ο άλλος μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο δεκτικός στο μήνυμά μας. Όταν οι άνθρωποι ακούν κριτική, θα επενδύσουν την ενέργειά τους στο να αμυνθούν και να αντεπιτεθούν. Έτσι τα συναισθήματα και οι ανάγκες σου δεν θα ακουστούν και δεν θα γίνουν δεκτά. Όταν εστιάζουμε στον εαυτό μας εκφράζοντας τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας αντί να επισημαίνουμε τη συμπεριφορά τους, ο άλλος θα είναι πιο δεκτικός στο να ακούσει και να απαντήσει με συμπόνια.

O Rosenberg έχει παρατηρήσει ότι όταν οι άνθρωποι αρχίζουν να μιλούν για τις ανάγκες τους, αντί να κατηγορούν και να ασκούν κριτική ο ένας στον άλλον, αυξάνεται η πιθανότητα να ικανοποιηθούν οι ανάγκες και των δύο πλευρών. Ένας λόγος είναι ότι ως άνθρωποι μοιραζόμαστε λίγο πολύ τις ίδιες ανάγκες,:

• Ανάγκη για Αυτονομία
• Ανάγκη να Γιορτάζουμε
• Ανάγκη για Ηθική Ακεραιότητα
• Ανάγκη για Αλληλεξάρτηση
• Ανάγκη για Παιχνίδι
• Ανάγκη για Πνευματική Επαφή
• Ανάγκη για Σωματική Υγεία

Ένα άλλο σημαντικό σημείο που επισημαίνει ο Rosenberg (2015): “Αν δεν δίνουμε αξία στις ανάγκες μας, μπορεί να μην τους δώσουν αξία ούτε οι άλλοι”. Οι άλλοι θα μας συμπεριφέρονται με τον τρόπο που τους επιτρέπουμε και με τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε στον εαυτό μας. Είναι δική μας ευθύνη να φροντίζουμε και να δίνουμε αξία τις ανάγκες μας, καθώς και να θέτουμε τα όρια που είναι κατάλληλα για εμάς. Δεν υπάρχει σωστό ή λάθος, ούτε γενικό, βασίζεται στο άτομο..

! Σημαντικό: Σύνδεσε το συναίσθημά σου με την ανάγκη σου: “Νιώθω … επειδή χρειάζομαι …!

Αφού έχουμε εκφράσει τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας σε μια συγκεκριμένη κατάσταση, μπορούμε να συνεχίσουμε κάνοντας ένα ξεκάθαρο αίτημα που θα εμπλουτίσει τη ζωή μας και θα ικανοποιήσει τις ανάγκες μας. Συνιστάται να αφήσουμε πίσω ιδέες όπως “αλλά θα έπρεπε να ξέρουν πώς νιώθω και τι χρειάζομαι”, “δεν θα έπρεπε να χρειάζεται να τους το πω” κλπ. Ο καθένας μας είναι ένα μοναδικό άτομο, και παρόλο που μοιραζόμαστε τις ίδιες καθολικές ανάγκες και συναισθήματα, έχουμε τον δικό μας συγκεκριμένο τρόπο εκφράζουμε τα συναισθήματά μας ή να ικανοποιούμε τις ανάγκες μας. Επομένως, αν θέλουμε να βεβαιωθούμε ότι το άλλο άτομο θα μας καταλάβει καλύτερα και αν θέλουμε να αποφύγουμε την απογοήτευση, είναι δική μας ευθύνη να πούμε πολύ ξεκάθαρα και όσο πιο συγκεκριμένα γίνεται τι θέλουμε – με τη μορφή ενός αιτήματος. Συνιστάται να χρησιμοποιούμε θετική γλώσσα – να λέμε δηλαδή τι θέλουμε, όχι τι δεν θέλουμε. Κάνε ένα αίτημα όσο πιο συγκεκριμένο γίνεται, και απόφυγε ασαφείς, αφηρημένες ή διφορούμενες διατυπώσεις..

Για παράδειγμα: Θα μπορούσες να με ακούς όταν σου μιλάω;

Για εσένα το “να σε ακούσουν” μπορεί να σημαίνει ότι το άλλο άτομο θα απαντήσει ή θα κάνει ερωτήσεις, για άλλους μπορεί να σημαίνει ότι το άλλο άτομο έχει οπτική επαφή και εστιάζει μόνο σε εκείνον και ούτω καθεξής. Σε αυτή την περίπτωση, το να πεις απλά “άκουσέ με” δεν είναι αρκετά συγκεκριμένο, και ίσως ο τρόπος με τον οποίο το άλλο άτομο ακούει δεν ανταποκρίνεται στην κατανόησή σου για το τί είναι ενεργητική ακρόαση. Επομένως, το να κάνεις αιτήματα με συγκεκριμένη, ξεκάθαρη και θετική γλώσσα μπορεί να δείξει τι πραγματικά θέλεις και αυξάνει την πιθανότητα να ικανοποιηθούν οι ανάγκες σου.

Φυσικά, το να τολμήσεις να πεις τι πραγματικά θέλεις και χρειάζεσαι μπορεί να είναι τρομακτικό, καθώς το άλλο άτομο μπορεί να πει όχι. Και μπορούν, είναι μέρος της ελευθερίας τους. Αλλά μια ερώτηση που πρέπει να κάνουμε στον εαυτό μας είναι “Θα ήθελα πραγματικά ένα άλλο άτομο να κάνει κάτι για μένα που δεν θέλει να κάνει;”, για πολλούς από εμάς η απάντηση θα ήταν όχι. Θέλουμε οι άλλοι να ανταποκρίνονται στο αίτημά μας εφόσον το θέλουν πραγματικά..

! Σημαντικό: Διάκρινε μεταξύ αιτημάτων και απαιτήσεων!

Το δεύτερο κύριο μέρος της NVC επικεντρώνεται στο πώς ακούμε και λαμβάνουμε με ενσυναίσθηση αυτό που λέει κάποιος άλλος. Ο Κινέζος φιλόσοφος Chuang–Tzu λέει ότι η ενσυναίσθηση απαιτεί να ακούμε με όλο μας το είναι: “Η ακοή που είναι μόνο στα αυτιά είναι ένα πράγμα. Η ακοή με στόχο την κατανόηση είναι άλλο. Αλλά η ακοή με το πνεύμα μας δεν περιορίζεται στο αυτί, ή στο νου. Ως εκ τούτου, απαιτεί το να αδειάσουμε τις σκέψεις μας. Και όταν οι σκεψεις μας είναι άδειες, τότε όλο το είναι μας ακούει. Κα έχει αντιλαμβανόμαστε άμεσα αυτό που είναι ακριβώς μπροστά μας και που δεν μπορεί ποτέ να ακουστεί  μόνο με τα αυτία ή να κατανοηθεί με μόνο με το νου.”

Η ενσυναίσθηση μας ζητά να αφήσουμε στην άκρη την κρίση και την κριτική μας και να ακούσουμε με ανοιχτή καρδιά. Δεν απαιτεί να δίνουμε συμβουλές ή διαβεβαιώσεις, ούτε να βρίσκουμε λύσεις. Αντίθετα, σημαίνει να εστιάζουμε όλη την προσοχή μας στο άλλο άτομο, δίνοντάς του το χρόνο και το χώρο να εκφράσει αυτό που χρειάζεται και να νιώσει κατανοητό, όπως αποτυπώνεται στο βουδιστικό ρητό: “Μην κάνεις κάτι για να το κάνεις, απλά στάσου εκεί.” Όταν μαθαίνουμε να ακούμε με ενσυναίσθηση, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις αρχές της NVC και να ακούσουμε μόνο τι παρατηρεί, νιώθει, χρειάζεται και ζητά το άτομο. Ακόμα και όταν δεν λένε ξεκάθαρα τι νιώθουν και χρειάζονται, μπορούμε να μάθουμε να το ακούμε και να το καθρεφτίζουμε πίσω σε αυτούς μέσω ερωτήσεων. Για παράδειγμα, το άτομο λέει: Είμαι δυστυχισμένος επειδή δεν με παίρνεις ποτέ τηλέφωνο. Χρησιμοποιώντας NVC, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι οι ανάγκες δεν εκφράζονται, αντίθετα τα συναισθήματα είναι συνέπεια της συμπεριφοράς.

Εργαλείο: Παράφραση

Χρησιμοποιώντας την παράφραση μπορούμε να ζητήσουμε διευκρινίσεις και να βοηθήσουμε το άτομο να εκφράσει αυτό που χρειάζεται: Νιώθεις δυσαρεστημένος επειδή θα ήθελες να σου δείξω ότι είσαι σημαντικός για μένα καλώντας σε πιο τακτικά; ή Θέλεις να σε παίρνω τηλέφωνο κάθε μέρα; Είναι χρήσιμο να εκφράζουμε πρώτα τα δικά μας συναισθήματα και ανάγκες όταν ζητάμε διευκρινίσεις. Για παράδειγμα, αντί να πούμε “Τι έκανα που σε κάνει να νιώθεις έτσι;” να πούμε “Νιώθω απογοητευμένος γιατί θα ήθελα να καταλάβω ξεκάθαρα σε τι αναφέρεσαι. Θα ήσουν πρόθυμος να μου πεις τι έχω κάνει που σε οδηγεί να με βλέπεις με αυτόν τον τρόπο;”.

Αντανακλώντας συναισθηματικώς φορτισμένα μηνύματα

Ακούμε για συναισθήματα και ανάγκες: καθώς αναπτύσσουμε αυτεπίγνωση και συνδεόμαστε περισσότερο με τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας, θα γίνεται ευκολότερο να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις ικανότητές μας για να καθρεφτίσουμε τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους ακόμα κι αν δεν εκφράζονται άμεσα. Όταν το κάνουμε αυτό, το κάνουμε με τη μορφή ερώτησης ή αντανάκλασης: Μου ακούγεται σαν να νιώθεις απογοητευμένος και θα ήθελες να σου φέρονται με σεβασμό. Μπορούμε πάντα να μοιραστούμε πώς νιώθουμε όταν δεν ξέρουμε πώς να δείξουμε τη σωστή υποστήριξη στο άλλο άτομο: Ανησυχώ για σένα και θα ήθελα να ξέρω πώς μπορώ να σε υποστηρίξω καλύτερα. Θα μπορούσες να μου πεις τι μπορώ να πω ή να κάνω για να σε βοηθήσω να νιώσεις… Όπως λέει ο Bessel (2015) “Η συναισθηματική νοημοσύνη ξεκινά με το να ονομάζεις τα δικά σου συναισθήματα και να συντονίζεσαι με τα συναισθήματα των ανθρώπων γύρω σου”. Μέσω των θεμελιωδών πτυχών της NVC, μαθαίνοντας να εκφράζομαστε ειλικρινά και να ακούμε με ενσυναίσθηση, δημιουργείται μια βαθιά σύνδεση ως βάση κάθε σχέσης.”.

Funded by the European Union. Views and opinions expressed are however those of the author(s) only and do not necessarily reflect those of the European Union or the ANPCDEFP. Neither the European Union nor the ANPCDEFP can be held responsible for them.